Anders Kijken naar Sensorische Informatieverwerking bij kinderen

Werk jij met kinderen en krijg je ook steeds vaker vragen over de prikkelverwerking van kinderen en/of deze gerelateerd zijn aan problemen in het functioneren in het dagelijks leven? In deze 10-daagse cursus leer je hoe je de kennis die er bestaat over het brein, de zintuigen en prikkelverwerking kunt verwerken in je klinisch redeneren en kun je een behandel- of ondersteuningsplan ontwerpen. 
Met behulp van het methodisch handelingsplan analyseer je de invloed van de zintuigen op de hulpvraag, interpreteer en betrek je de resultaten uit onderzoek in de ondersteuning en behandeling van het kind. Je werkt in dit proces intensief samen met ouder(s) en andere betrokkenen in het kindsysteem.

Sensorische Informatieverwerking (SI) is het proces waarbij de hersenen en de zintuigen samenwerken. De zintuigen leveren adequate informatie aan uit het eigen lichaam en de omgeving, De hersenen bepalen de relevantie van deze zintuiglijke prikkels, verwerken, selecteren en integreren en waarderen  informatie die via de zintuigen wordt op opgenomen. Deze verwerking zorgt ervoor dat er acties gegenereerd kunnen worden die aanpassing van een kind aan de steeds veranderende fysieke, persoonlijke en intermenselijke omgeving mogelijk maakt. De accurate intake en verwerking van sensomotorische informatie ligt ten grondslag aan het kunnen participeren in het dagelijks leven; van mobiliteit tot het kunnen functioneren op school, zelfverzorging, het deelnemen aan sport/spel en hobby activiteiten en intermenselijke interacties in het sociale leven. In iedere activiteit van het dagelijks leven zijn bewegen en zintuigen met elkaar verbonden.

Onderzoek van Ahn, Miller et.al. (2004) toont met de Short Sensory Profile aan dat in de perceptie van ouders 13,7 % van de schoolgaande kinderen de criteria voor sensorische informatieverwerkingsproblemen haalt . Andere studies noemen dat 5% van de totale populatie schoolgaande kinderen tussen de 4-14 jaar de criteria halen. (Ahn, R.R., Milberger S., McIntosh 2014, Little, L.M., Tomchek, S.D., Dunn, W. 2016).

Kinderen met sensorische verwerkingsproblemen laten vaker dan leeftijdsgenootjes problemen zien ten aanzien van zelfverzorging, mobiliteit en sociaal functioneren (Armstrong, 2013, Cascio, 2010, Bar-Shalita, 2008, Hochhauser, 2010). In dit proces van zintuiglijke verwerking kunnen veranderingen en problemen worden onderscheiden in het verloop van registratie tot verwerking en het al dan niet adequaat kunnen reageren. Het is duidelijk dat de diversiteit hierin groot is omdat ieder kind, iedere context en ieder gezin uniek is.
Verandering in aanleg en/of functie van het zintuig kunnen een veranderde registratie en daarmee een atypische sensorische informatieverwerking als gevolg hebben met een directe impact op het intentioneel bewegen. Ook beperkingen ten gevolge van een veranderde anatomische aanleg en/of functies in het bewegen hebben een inperking in het kunnen aanpassen aan een steeds veranderende fysieke en sensorische omgeving.
Bewegingsproblemen hebben een weerslag op de mogelijkheid om sensorische ervaringen op basis van eigen regie te ervaren en te beleven. Dit gaat vaak gepaard met een veranderde beleving maar ook frustratie en/of pijn. Hiermee wordt de ontwikkeling in brede zin belemmerd.

Kinderen met sensorische modulatieproblemen reageren sterk (hyperresponsief) of juist minder / niet (hyporesponsief) op binnenkomende prikkels. Dit kan gevolgen hebben voor het bewegend functioneren en het participeren in dagelijkse activiteiten (Baranek 1999, Armstrong et.al. 2013, Dunn et.al. 2017). Het proces van informatieverwerking is voor ieder kind in ieder gezin en in iedere context specifiek.
Het belang van een analyse van sensorische informatieverwerkingsprocessen in de veranderende ontwikkeling bij stoornissen, beperkingen, gezondheidsproblemen en de gevolgen ten aanzien van een verminderde of veranderde participatie is inmiddels in meerdere wetenschappelijke onderzoeken beschreven.

Kinderfysiotherapeuten, ergotherapeuten en oefentherapeuten krijgen in de praktijk steeds vaker vragen rondom prikkelverwerking al dan niet in relatie tot bewegend functioneren. Deze ontwikkelingen hebben ook een wirwar aan terminologieën opgeleverd waardoor interventies als paddenstoelen uit de grond schieten. Dat maakt het er voor ouders niet duidelijker op een juiste interventiekeuze te maken en vraagt om een professionele, gefundeerde en kritische houding van de kinderfysiotherapeut.
Er is op dit moment geen wetenschappelijk aangetoonde volledige behandelmethodiek voor kinderen met een veranderde, dan wel afwijkende zintuiglijke informatieverwerking in relatie tot het bewegend functioneren. Wel is veel onderzoek gedaan naar de problemen die deze kinderen ondervinden in het dagelijks leven; dit maakt het aannemelijk dat sensorisch gerelateerde interventies kunnen werken en specifiek sensomotorische interventies kansen bieden voor de kinderfysiotherapeutische interventies. Immers de kinderfysiotherapeut beoordeelt het bewegend functioneren vanaf de jonge leeftijd. Kennis van de normale sensomotorische ontwikkeling en mogelijke bedreigingen in een veranderde en zelfs afwijkende ontwikkeling in het bewegend functioneren maken preventie mogelijk, beperken gevolgen van functiestoornissen, vergroten activiteiten en bevorderen participatie.

Het kunnen doen van relevant onderzoek, d.w.z. het formuleren van de juiste onderzoeksvraag, het vinden van een grote onderzoeksgroep, het beperken van de hoeveelheid behandelvariabelen en het beschrijven van de behandelmethodiek blijkt tot nu toe nauwelijks haalbaar. Relevante bewegingswetenschappelijke, neurobiologische, neuropsychologische en gedragswetenschappelijke bronnen worden in deze module geïntegreerd in een methodologisch handelingsplan dat door de kinderfysiotherapeut wordt gebruikt om werkhypotheses te formuleren en te toetsen. Met behulp van evidence, best practice en last but not least klinische ervaring van experts worden keuzes gewogen en geprioriteerd. Zo kan de prikkelverwerking steeds weer al dan niet betrokken worden in het proces van klinisch redeneren en behandelen.

Het is nog steeds een misverstand dat de sensorische integratie therapie (S.I.) van Ayres dé behandelmethodiek is voor kinderen met welke vorm van prikkelverwerkingsproblemen dan ook. Reynolds et al. (2017) tonen dat er veel meer evidence based interventies mogelijk zijn in de ondersteuning van het kind met sensorische informatieverwerkingsproblemen en zijn ouders. Dat vraagt om een veelzijdiger benadering. Zo ontwikkelt het kinderfysiotherapeutisch perspectief zich; het ondersteunen in functionele activiteiten in de context vraagt om maatwerk voor kind en ouder. Het integreren van sensorische informatieverwerking in het kinderfysiotherapeutisch klinisch redeneren en behandeltraject gericht op participatie is hierbij het uitgangspunt.