Studiedag: Werken Met Aandacht (WMA)

Deze studiedag is gebaseerd op het boek: werken met aandacht, gericht op werkhoudingsproblemen van kinderen van 6 tot 16 jaar op school. Voor een goede werkhouding is meer nodig dan alleen een goede concentratie. Lichamelijke factoren, alertheid/activatie en motivatie zijn belangrijke voorwaarden. Deze voorwaarden zijn uitgewerkt in het model ‘Werken met Aandacht’. Vanuit inzichten uit de neuropsychologie, de ergotherapie en de theorie rondom de Sensorische Informatieverwerking wordt er vanuit een breed referentiekader gekeken naar werkhoudingsproblemen bij Kinderen.

Begeleidingsmethodieken voor kinderen met aandachtsproblemen op school zijn vaak gericht op bewuste, cognitieve processen. Dat terwijl een groot deel van onze informatieverwerking niet bewust plaatsvindt. In het boek Werken met Aandacht wordt een vragenlijst en een model besproken en gebruikt dat in vier niveaus (problemen in) de werkhouding analyseert.

1. Lichaam (Autonome zenuwstelsel): Dit niveau zorgt er voor dat het lichaam actief is als het honger heeft en er voedsel gezocht moet worden. Ook wordt het lichaam actief als er gevochten of gevlucht moet worden. Het lichaam kan pas tot rust komen als er voldoende gegeten is en als bovenliggende niveaus het ‘sein veilig’ geven. Lichamelijke activatie betekent onder andere dat het lichaam klaar wordt gemaakt voor actie (beweging en waarneming) en dat verteringsprocessen even pauzeren. Als alles goed gaat (geen honger, goed uitgerust, gezond, in goede conditie, etc.), gaat er een activerende werking uit van dit niveau en helpt het lichaam bij een goede werkhouding. Op een basaal niveau beïnvloeden deze lichamelijke factoren het opletten van kinderen.

2. Alertheid (Hersenstam): Hier vindt een belangrijk deel van de zintuiglijke prikkelverwerking plaats. Als er veel prikkels zijn, zorgt dit niveau voor een actief lichaam (met een hogere spierspanning) en een actieve geest (grotere alertheid). Ook als prikkels levensbedreigend zijn, wordt hier gereageerd met activatie. Pas als er minder prikkels zijn worden van hieruit signalen gezonden die er toe leiden dat je kunt ontspannen en minder op je qui-vive hoeft te zijn. De zintuiglijke informatie uit de omgeving kan er dus voor zorgen dat een kind meer of minder alert is.

3. Motivatie (Limbisch systeem): Als informatie wordt gewaardeerd als prettig, veilig, uitdagend en nieuw, gaat iemand beter opletten. Er is geen motivatie als men iets overbekend, voorspelbaar, naar of spannend vindt. Dit kan de emotionele kant van de werkhouding genoemd worden.

4. Aandacht en executieve functies (Hersenschors): Neurologisch gezien, is dit het hoogste niveau. Regulatie van de werkhouding en van andere processen wordt hier vaak bewust aangestuurd. Het zich met aandacht richten op informatie, het volhouden van die aandacht en het onderdrukken van impulsen om iets anders te gaan doen zijn alle processen die er voor zorgen dat de werkhouding optimaal is.

Nadat de neuropsychologische basis van het model is uitgewerkt, wordt op een praktische manier beschreven hoe diagnostiek en behandeling van problemen op de vier niveaus zou kunnen plaatsvinden. De (pilot) vragenlijst Werken Met Aandacht maakt deel uit van het boek. Het laatste deel van het boek bevat vele praktische tips om in de klas om te gaan met problemen in de werkhouding.
Hoewel bij het deel ‘Alertheid’ de zintuiglijke informatieverwerking centraal staat, wordt ook nadrukkelijk ingegaan op andere factoren die van invloed zijn op de werkhouding.

Leerdoelen
De deelnemer:

• Beschrijft het proces om te komen tot een goede aandacht.
• Beschrijft de beïnvloedende factoren voor goede werkhouding.
• Beoordeelt met behulp van de vragenlijst welke factoren de werkhouding beïnvloeden.
• Interpreteert de vragenlijst WMA en stelt vast waar en welke kansen er liggen in de begeleiding van kinderen met een aandacht gerelateerde hulpvraag.
• Begeleidt de leerkracht in de keuze voor interventie strategieën die de activatie en alertheid, die nodig is voor het functioneren op school, ondersteunen.